Фаолияти ҳақида

Тошкент сув таъминоти, канализация, гидротехника иншоотлари ва муҳандислик гидрогеологияси (ТошНИИ "ВОДГЕО") институти, 1960 йилда Марказий Осиё архитектура ва қурилиш илмий-тадқиқот институтида аҳоли пунктлари саноатининг сув хўжалиги лабораторияси сифатида ташкил этилган, 1964 йилда У "ВОДГЕО" Бутуниттифоқ илмий-тадқиқот институтида сув хўжалиги бўлими, 1978 йилда эса "ВОДГЕО" Бутуниттифоқ илмий-тадқиқот институтининг Тошкент филиалига айлантирилди. 1992 йил декабр ойидан бошлаб институт Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг таркибий бўлинмаси ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 21 апрелдаги ПҚ-2915-сонли "Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этишни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида" ги фармонини бажариш мақсадида, шунингдек, 2017 йил 26 апрелдаги 146-сонли ва 17-сонли, 91-сон буйруқларига мувофиқ. Гувоҳноманинг 2017 йил 21 августдаги 538681-сонли маълумотига кўра, Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш илмий-тадқиқот институти иш фаолиятини бошлади.

ЎзР Давлат Экология қўмитаси ҳузуридаги Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш илмий-тадқиқот институти ТошИТИ "СУВГЕО", "ИТЛТИ АТМОСФЕРА" ва НПГП "Сувни бошқариш экологияси" нинг ҳуқуқий вориси бўлган.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 26 ноябрдаги 958-сонли "Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги илмий тадқиқот базасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида" ги қарорини бажариш, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Экология бўйича давлат қўмитасининг 2018 йил 29 ноябрдаги 417-сонли буйруғига асосан ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш "Ўзбекистон Республикаси Давлат экология қўмитаси ҳузуридаги Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш илмий-тадқиқот институти""Ўзбекистон Республикаси Давлат экология қўмитаси ҳузуридаги Атроф-муҳит ва табиатни муҳофаза қилиш технологиялар илмий-тадқиқот институти" га айлантирилди.

Ҳозирги кунда институтда 41 нафар ходим ишлайди:

– Бошқарув ходимларининг 10 ходими;
– 4 та катта илмий ходим;
– 14 кичик илмий ходим;
– 4- техник ходимлар;
– 9- ёрдамчи ходимлар.

Улардан:
– 7 та фан номзодлари.

Институт саноат ва маиший чиқиндиларни қайта ишлаш ва йўқ қилиш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида меъёрий-услубий ҳужжатларни ишлаб чиқиш билан шуғулланади.

Институт фаолияти Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг табиий ресурсларни муҳофаза қилиш соҳасидаги долзарб ва истиқболдаги вазифаларини ҳал қилишга қаратилган. Ҳозирги вақтда чиқиндиларни ва табиий сувларни токсик моддалардан, оғир металлардан, биоген элементлардан тозалаш, сув, тупроқ ва тупроқларни нефт маҳсулотларидан тозалаш бўйича ишланмалар энг катта қизиқиш ва долзарбликдир.

Институт республикамиздаги ифлосланишни камайтириш ва саноат, қишлоқ хўжалиги ва коммунал объектлардан табиий сув манбаларига қуйиладиган чиқинди сувлар ҳажмини камайтиришга қаратилган.Сувни муҳофаза қилиш технологияларини ишлаб чиқиш бўйича асосий тадқиқот ташкилотларидан бири ҳисобланади, шунингдек ичимлик суви сифатини ошириш технологияларини ривожлантириш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилади. Шаҳар канализация тизимига ва очиқ сув ҳавзаларига тушириш меъёрларига эришиш, шу билан очиқ сув ҳавзалари ҳамда атроф-муҳитга антропоген босимни камайтиришга имкон берадиган маиший ва ишлаб чиқариш чиқинди сувлари, уларнинг аралашмаларини тозалаш ва тозалашдан сўнг қилинадиган тадбирларни ишлаб чикади.
 

Сув ресурсларини муҳофаза қилиш лабораторияси

Лаборатория маиший, саноат чиқинди сувлари ва уларнинг аралашмаларини тозалаш ва кейинги тозалаш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича хизматларни тақдим этади, бу шаҳар канализация тизимига ва очиқ сув ҳавзаларига тушириш ставкаларига эришишга имкон беради ва шу билан очиқ сув ҳавзалари ҳамда атроф муҳитга антропоген босимни пасайтиради. Биотестинг хизматлари. ЗВОС, ЗЭП, ПДВ, ПДО, ПДС, РСВ каби меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқади.
 

"Чиқиндиларни қайта ишлаш ва утилизация қилиш технологияларини ишлаб чиқиш" бўлими

Республиканинг илмий ишланмаларини, институтнинг таркибий бўлинмасидаги олимлари ва мутахассисларни бирлаштирган, шу жумладан ўзининг илмий ва технологик ишланмаларини ҳамда республика иқтисодиёти тармоқларида иккиламчи хомашёдан фойдаланиш бўйича ишларни олиб боради.
 

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш лабораторияси

Лаборатория фаолиятининг асосий йўналишлари:

– саноат корхоналаридан чиқадиган зарарли моддалар чиқиндиларидан ҳавонинг ифлосланишини камайтирадиган усул ва ускуналарни ишлаб чиқиш ва лойиҳалаш бўйича тадқиқотларни ўтказиш вазифаларини ҳал қилиш;

– атмосферани ифлослантирадиган заҳарли саноат, қишлоқ хўжалиги, маиший чиқиндиларни утилизация қилиш, қайта ишлаш ва йўқ қилиш;

– инвентаризация ҳажмини ишлаб чиқиш ва атмосферага ифлослантирувчи моддаларни чиқарилишини камайтириш бўйича чора-тадбирлар, корхоналарнинг экологик хавфи тоифасини ҳисоблаш.
 

Биохилма-хилликни сақлаш бўлими

Асосий муаммо шундаки, биологик хилма-хиллик барқарор эмас. У табиатнинг барча биологик қисмларининг ўзаро боғлиқлиги ва ўзаро боғлиқлигини тан олади. Кўпинча, ушбу тушунчанинг уч тури мавжуд:

– турларнинг биохилма-хиллиги - барча ўсимликлар ва ҳайвонларнинг, шу жумладан турли бактериялар ва микроорганизмларнинг хилма-хиллиги;

– генетик хилма-хиллик - турнинг генетик материалининг хилма-хиллиги ва улар орасидаги биохилма-хиллик;

– турли хил экологик тизимлар - экологик тизимларнинг бойлиги (масалан, тоғ ўрмонлари, чўллар ёки саванналар, чўллар ва денгизлар ва бошқалар).

Ушбу уч тур биргаликда биологик хилма-хилликни ташкил қилади. Шунинг учун ушбу даражаларнинг ҳар бирини сақлаб қолиш умуман биохилма-хилликни сақлаш учун жуда муҳимдир.
 

Ер ресурсларини муҳофаза қилиш лабораторияси

Асосий вазифалар Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экологик-мелиоратив ҳолатни яхшилаш ва тупроқларнинг атроф-муҳитини муҳофаза қилишга қаратилган.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари:

– "Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида", 2017 йил 7 февралдаги УП-4947-сонли;

– "Ерларни муҳофаза қилиш, улардан оқилона фойдаланиш, геодезия ва картография фаолиятини такомиллаштириш, давлат кадастрини юритишни тартибга солиш устидан назоратни кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида" 2017 йил 31 майдаги УП-5065-сонли;

– Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 19 июлдаги "Ўрмонни бошқариш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида" ги қарори;

Ушбу фаолиятга тегишли бошқа меъёрий ҳужжатлар маълум даражада ушбу лабораториянинг илмий тадқиқотлари натижаларига хизмат қилади.
 

Институт ўз фаолияти давомида 2000 дан ортиқ илмий-тадқиқот ишларини якунлади, уларнинг аксарияти Ўзбекистон Республикаси, иттифоқ республикалари, ҳозирги МДҲ давлатлари, шунингдек чет элларда (Германия, Эстония) халқ хўжалиги объектларини лойиҳалаш ва қуришда ишлатилган.

Институт 2002 йилда Олий Мажлиснинг 8-сессиясида қабул қилинган "Чиқиндилар тўғрисида" ги Ўзбекистон Республикаси Қонунини ишлаб чиқишда иштирок этди, шунингдек 25 та меъёрий-услубий ҳужжатлар ишлаб чиқилди.

Институтнинг Халқаро форумлар, кўргазмалар ва танловларда намойиш этган ишлари қуйидагилар билан тақдирланди:

– СССР ва Уз ССР ВДНХ кўргазмаларида кумуш медаллар, 1 ва 2 даражали дипломлар олинган;

– Халқаро янги технологиялар ва маҳсулотлар ихтиролари кўргазмасида битта кумуш ва иккита бронза медал олинди (Женева, Швейцария);

– Соғлиқни сақлаш ва атроф-муҳит бўйича 1-Халқаро Конгрессда (Манила. Филиппин) иккита олтин медал олинди;

– энг яхши ихтиро учун ЎзР Патент идораси танловларида 1 ва 3 ўринлар ва совринлар олинди;

Институт ходимлари бир қатор халқаро дастурларда қатнашдилар.

Ўзбекистон Республикаси мустақиллигининг 29 йилида институт томонидан 300 дан ортиқ илмий лойиҳалар амалга оширилди, уларнинг асосийлари Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи, Шўртан газ-кимё мажмуаси, Асака автомобил заводи, шунингдек Нукус, Урганч, Қораулбазар шаҳарлари сув таъминоти тизимларида амалга оширилди.

2004-2017 йилларда институт режалаштирилган тадбирлар доирасида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Фан ва технологияларни мувофиқлаштириш ва ривожлантириш қўмитасининг Давлат илмий-техник дастури (кейинги ўринларда Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлиги) бўйича илмий-тадқиқот ишларини олиб борди.

Ҳаммаси бўлиб 12 та грант, 8 та инновацион лойиҳа амалга оширилди, институт 29 та ишни якунлади, улар Республика табиатни муҳофаза қилиш жамғармаси маблағлари ҳисобидан молиялаштирилди.

Кореянинг "KOICA" халқаро ҳамкорлик агентлиги билан "Ўзбекистон Республикасида қайта ишлатиш учун қишлоқ хўжалиги чиқинди сувларининг шўрланиш даражасини пасайтириш технологияларини ишлаб чиқиш" қўшма лойиҳаси амалга оширилди.

Изланишлар ва тажриба-конструкторлик ишлари натижасида қурилмаларнинг прототиплари ишлаб чиқилди, технологияни такомиллаштириш, қимматбаҳо материалларни қимматбаҳо маҳсулотларни олиш учун қимматбаҳо материалларни маҳаллий ва чуқур қайта ишлаш билан алмаштириш:

Илмий-тадқиқот ишлари натижаларига кўра 250 муаллифлик гувоҳномалари, ГДР патентлари (Шимолий Берлиндаги тозалаш иншоотларини реконструкция қилиш), Чехословакия, Венгрия олинган. 1000 дан ортиқ илмий мақолалар маҳаллий ва хорижий нашрларда нашр этилган, 6 та Ўзбекистон Республикасининг патентлари олинган .

2016-2018 йилларда институт давлат грантлари асосида 1 та фундаментал ва 6 та амалий лойиҳаларни якунлади. Лойиҳалар доирасида 50 дан ортиқ илмий мақола ва тезислар нашр этилди, ходимлар маҳаллий ва халқаро конференцияларда маърузалар билан қатнашдилар.

Фойдали модел учун ариза Ўзбекистон Республикаси Патент идорасига рўйхатдан ўтказилди. ФАП 20180159-сон. Қаттиқ чиқиндиларнинг органик қисмини термал ва термокимёвий қайта ишлаш учун ўрнатиш (Пиролиз ўрнатиш).

Институт Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитаси (кейинги ўринларда Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлиги) билан тузилган шартномалар бўйича давлат илмий-техник дастурларини амалга оширишда иштирок этди.

Ҳозирги кунда институт Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги билан тузилган шартномалар асосида 2 та давлат бюджет мавзусини амалга оширади:

1. ПЗ-2017091249. Тўқимачилик корхоналарининг бўёқ чиқиндиларини фото-оксидланиш усули билан кейинги тозалаш технологиясини ишлаб чиқиш.

Ривожланган технологияни республиканинг мавжуд тозалаш иншоотлари ва тўқимачилик корхоналарида синаб кўриш мумкин.

Фотокимёвий оксидланиш усули ёрдамида оқава сувларни тозалашдан кейинги технологияни жорий этиш қуйидагиларга имкон беради: тўқималарни тугатиш корхоналари учун чиқинди сувларни тозалаш технологияси нархини пасайтириш, иншоотларнинг ишончлилигини ошириш, натрий хлорид (бинони жараёнида натрий сулфат ишлатилса) ва электр энергиясини истеъмолини камайтириш, тозаланган сувнинг токсиклигини камайтириш шаҳар канализациясига тушириш стандартларига мос келадиган сифат.

2. ПЗ-20170927296. Иккиламчи хом ашёнинг қайта тикланадиган манбаларидан метанол ўз ичига олган углеводородларнинг кенг нурли қисмини ишлаб чиқаришнинг модулли технологиясини ишлаб чиқиш.

Лойиҳа натижаларини амалга оширишда шаҳар ва бошқа аҳоли пунктларида қаттиқ чиқиндиларни йўқ қилиш, муқобил қайта тикланадиган иккиламчи хомашёдан энергия олишга ўтиш масалалари ҳал қилинмоқда.