Отдел политики охраны атмосферного воздуха

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш бошқармаси Ўзбекистон Республикаси экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг (кейинги ўринларда Давлат экология қўмитаси деб юритилади) таркибий бўлинмаси ҳисобланади.

Давлат экология қўмитаси Ўзбекистон Республикаси “Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонуни, Ўзбекистон Республикаси “Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонуни, Ўзбекистон Республикаси экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг Низоми, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарор ва топшириқлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарор ва топшириқлари, Ўзбекистон Республикаси экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг буйруқ ва топшириқлари асосида иш олиб боради.

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш бошқармаси Ўзбекистон Республикаси экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг барча таркибий бўлинмалари билан ҳамкорликда иш олиб боради.

Давлат экология қўмитаси Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш Вазирлиги ҳузуридаги Давлат санитария эпидемология назорати, Ўзбекистон Республикаси ИИВ Йўл Ҳаракати Хавфсизлиги бошқармасининг атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштиради.

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш бошқармаси жамоат ташкилотлари ва аҳоли билан ўзаро алоқада бўлиб уларга методик ёрдам беради, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги инспекторларнинг ишларини биргаликда ташкил қилади ва амалий ёрдам беради.
 

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш соҳасидаги халқаро келишувлар Ўзбекистон Республикасининг Монреал протоколида кўрсатиб ўтилган озон қатламини муҳофаза қилиш тўғрисидаги мажбуриятларини бажариш тўғрисида

Ўзбекистон Республикаси БМТнинг «Озон қатламини муҳофаза қилиш тўғрисида»ги Вена Конвенциясининг тарафи ҳисобланади. Вена Конвенциясини имзолаш орқали Ўзбекистон Республикаси қуйидаги мажбуриятларни қабул қилди:

– озон қатламининг ҳолатини тизимли мунтазам кузатиш ва бошқа тегишли параметрлар;

– озон қатламининг ҳолатини ўзгартириш ёки ўзгартириш имкониятини яратиб, ушбу фаолият салбий таъсирга эга эканлиги аниқланса, ўз юрисдикциясига кирадиган инсон фаолиятини назорат қилиш, чеклаш, камайтириш ёки олдини олиш учун тегишли қонуний ёки маъмурий чоралар кўриш;

– Ушбу Конвенция протокол ва иловаларни амалга ошириш учун келишилган чора тадбирлар, процедуралар ва стандартларни ишлаб чиқишда ҳамкорлик қилиш;

– Ушбу Конвенция ва протоколларни самарали бажариш мақсадида ваколатли халқаро органлар билан ҳамкорлик қилиш.

«Озон қатламини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги Вена Конвенцияси кўп томонлама экологик келишувдир. 1985 йилда Вена конференциясида келишиб олинди ва 1988 йилдан кучга кирди, бу озон қатламини ҳимоя қилиш бўйича халқаро ҳаракатлар учун асос бўлиб хизмат қилади.

Озон қатламини бузадиган моддалар бўйича Монреал протоколи озон қатламини истеъмол қилишни чеклаш орқали озон қатламини ҳимоя қилиш бўйича Вена конвенциясига оид халқаро протоколдир.

Монреал протоколига кўра, қуйидаги тузатишлар имзоланди ва ратификация қилинди: Лондон (10 июн 1998 йил), Копенгаген (10 июн 1998йил),Монеал (31 октябр 2006 йил), Пекин(31октябр 2006 йил).
 

Республика Монреал протоколи ва тузатишлар доирасида озон емирувчи моддаларнинг барча глобал эмиссияларини тартибга солиш бўйича профилактика чораларини таъминлайди, бошқа давлатлар билан савдо-сотиқни тартибга солади.

Озонни емирувчи моддаларни истеъмолдан босқичма-босқич воз кечишда тараққиётни таъминлаш учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Макамасининг қуйидаги қарорлари қабул қилинди:

– 24.01.2000 йилда 20-cонли “Озон қатламини ҳимоя қилиш сохасидаи шартномалар бўйича Ўзбекистон Республикасининг халқаро мажбуриятларини бажариш чора-тадбирлари тўғрисида”ги, унинг доирасидаги ОЕМдан фойдаланишни тўхтатиш бўйича миллий дастур қабул қилинди:

– 14.03.2000 йилда 90-sonли "Ўзбекистон Республикасига олиб кириш ва Ўзбекистон Республикасидан олиб чиқишни тартибга солиш тўғрисида";

– 11.11.2005 йилда 247-сонли "Ўзбекистон Республикасига олиб кириш ва Ўзбекистон Республикасидан олиб чиқишни тартибга солиш ва уларни ўз ичига олган маҳсулотларни олиб чиқишни такомиллаштириш тўғрисида".

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 9 январдаги “Ўзбекистон Республикасига импорт ва Ўзбекистон Республикасидан экспортни тартибга солиш янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги 17-сонли қарори хамда тадбиркорлик субъектларига 2018 йил 1 июлдан бошлаб “Ягона дарча” тамойили бўйича давлат хизматдарини кўрсатишга қаратилган ўз ичига олган маҳсулотлар қабул қилинди.

Ўзбекистон учун Монреал протоколи доирисида қабул қилинган мажбуриятларнинг бажарилишига риоя қилишнинг стратегик йўналиши 2030 йилга ГХФУлар истеъмолининг тўлиқ тўхтатилиши ҳисобланади.

Амалга оширилган ишлар самарасини берди. Бугунги кунга келиб Республикада муомаладан 99.9% ОЕМ тўлиқ чиқарилди, бу эса Монреал протоколи томонидан режалаштирилган муддатлардан анча олдинда.

Таъкидлаш жоизки, ОЕМдан фойдаланишни тўхтатиш бўйича Миллий дастурни амалгаошириш натижасида Ўзбекистон Монреал протоколи ва унинг тузатишлар доирасида қабул қилинган барча мажбуриятларга тўлиқ риоя қилиш режимида турибди.

Давлат экология қўмитаси ва Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитаси ўртасида доимий ҳамкорлик амалга оширилмоқда.

Миллий дастур доирасида ОЕМ истеъмолини давлат томонидан тартибга солиш чора-тадбирлари амалга оширилди, шунингдек 2000-2007 йилларда Ўзбекистон Республикасида ГЭФ, ЮНЕП халқаро ташкилотлар ёрдамида 3356,194 минг АҚШ доллари қийматидаги бешта лойиҳа амалга оширилди. Шунингдек, ҳукумат қарорига мувофиқ Ўзбекистонда халқаро экологик фонд/БМТ лойиҳаси ўтиш даври иқтисодиёти бўлган мамлакатлар минтақасида ГХФУларни жадал қисқартирилишининг дастлабки бажарилиши лойиҳаси амалга оширилди. Ушбу қарорни амалга ошириш мақсадида 2013-2018 йилларда умумий қиймати 2109,789 минг АҚШ долларига тенг лойиҳалар амалга оширилди.

2019 йил июл ойида Ўзбекистонда ГХФУ истеъмолдан ноль озон емирувчи қувватга эга ва глобал исиш салоҳияти паст бўлган энергия самарадор технологияларни илгари суриш орқали чиқишининг тўлиқ якунлаш лойиҳасининг 2-босқичи ишга туширилди. 2019-2024 йилларда амалга ошириладиган лойиҳанинг умумий бюджети 8646700 АҚШ долларини ташкил этади.

Ушбу лойиҳа доирасида қуйидаги фаолиятни амалга ошириш режалаштирилган:

– ГФХУ истъмолини олиб ташлаш ва ГФХУ импорт/экспорт назорати бўйича миллий қонунчиликни, шунингдек Европа иттифоқи ва бошқа мамлакатларнинг илғор қонунчилигини мослаштириш орқали ОЕМларни муқобилларини такомиллаштириш;

– давлат божхона қўмитасининг ОЕМларн импорт/экспортини назорат қилиш бўйича мутахассисларнинг салоҳиятини мустаҳкамлаш, шунингдек ОЕМ ва ўз ичига олган ускуналарнинг муқобилларни мустаҳкамлаш;

– катта объектларда ГФХУ ларни камайтиришучун мониторинг лойиҳасини синовдан ўтказиш;

– озон қатлами билан боғлиқ масалалар бўйича жамоатчилик ва истеъмолчиларнинг хабардорлигини ошириш;

– совутиш ва ҳавони тозалаш соҳасида аёлларнинг роли ва озон қатламини муҳофаза қилиш бўйича кенг қамровли сўров ўтказиш, ОКВ секторида гендер жиҳатларини ҳособга олиш бўйича йўл ҳаритаси лойиҳасини ишлаб чиқиш;

– 6 та янги (қайта ишлаш бўйича 4 та ва қайта тиклаш бўйича 2 та) ва 6 та (қайта ишлаш бўйича 5 та ва қайта тиклаш бўйича 1 та) марказларни қайта ишлаш учун совутгичлардан камида 3000 кг қайта ишлаш ва 1000 кг ГХФУ ни тиклаш бўйича фаолиятни такомиллаштириш;

– давлат муассасалари тижорат объектлари , шунингдек ўқув марказларида камида 5 та намойиш лойиҳасини амалга ошириш;

– Ўзбекистоннинг импорт/экспортини тартибга солиш соҳасидаги асосий ютуқлари ва улар таркибидаги маҳсулотлар:

• ОЕМ ва уларнинг таркибидаги маҳсулотларни импорт/экспортга лицензиялаш тизимини жорий этиш, такомиллаштириш ва ишга тушириш таъминланди;

• Ўзбекистон Республикаси Монреал протоколи ва унинг барча тузатишлар доирасида қабул қилинган мажбуриятларга риоя этиш режимига амал қилиб келмоқда.

Ўзбекистон Республикасининг Монреал протоколининг Кигали тузумига қўшилиши мақсадга мувофиқлиги тўғрисида тегишли дастлабки таҳлилий маълумот тайёрланди, бу эса давлат экология қўмитасининг 2020 йил 16 мартдаги 01-02/2-299-сонли хатида белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатасига юборилди.

Давлат экология қўмитасининг 2020 йил 03-июндаги 02-02/2-720-сонли хатида иштирок этган вазирлик ва идораларга Ўзбекистон Республикасининг Кигали тузумига қўшилиши мақсадга мувофиқлигини ўрганиш якунлари тўғрисидаги таҳлилий маълумотлар Монреал протоколининг ГХФУ лар истеъмолини босқичма-босқич қисқартириш бўйича шарх ва таклифлар олиш учун юборилади.

Республиканинг барча тегишли вазирлик ва идораларидан жавоблар олинган бўлиб, унда Ўзбекистон Республикасини Кигайли тизимига қўшилиши мақсадга мувофиқлиги ташаббусини 95% вазирлик ва идоралар қўллаб-қувватлаган.

Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Республикаси атроф муҳитни муҳофаза қилиш концепцияси доирасида 2030 йилгача Ўзбекистон Республикаси Монреал протоколига Кигали тузумига киритиш мақсадга мувофиқлиги масалаллари ишлаб чиқилиши кўзда тутилган.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг Монреал протоколига Кигали тузумига қўшилиш тўғрисидаги масалани ишлаб чиқиш 2019 йил 1 августдаги Ўзбекистон Республикаси Бош Вазирининг биринчи ўринбосари А.Раматов томонидан тасдиқланган атроф муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги йўл ҳаритасига киритилган.

Ўзбекистон Республикаси молия вазирлиги халқаро экспертларни жалб қилган ҳолда Ўзбекистон Республикасини Кигали тузумига қўшганда юзага келиши мумкин бўлган молиявий иқтисодий ёки бошқа оқибатларни баҳолаш бўйича ишлар олиб борилмоқда.

Ҳозирги вақтда олинган маълумотларни умумлаштириш бўйича ишлар тугалланмоқда, шундан сўнг Ўзбекистон Республикасининг Монреал протоколига Кигали тузатилишига қўшилишнинг мақсадга мувофиқлиги тўғрисидаги тегишли ҳукумат қарорини қабул қилиш учун белгиланган тартибда юборилади.

Республика томонидан Ўзбекистон Республикасига импортни тартибга солиш ва озонни емирувчи моддаларни Ўзбекистон Республикасидан экспорт қилиш ва уларни ўз ичига олган маҳсулотларни тахлил қилиш, шунингдек ГХФУ истеъмол қилиш ва даражаси Ўзбекистон Республикаси учун камайтиришнинг тавсия этилган босқичларига эришиш мумкинлигини кўрсатмоқда.

Эслатиб ўтамиз Монреал протоколини Кигайли тузатувчи томонларга техник ёрдам кўрсатилади, истеъмолдан ГХФУларни босқичма-босқич олиб ташлаш ва бошқа турдаги совутгичларга ўтиш учун молиявий маблағни ажратилади.

Бундан ташқари Ўзбекистон учун муқобил ва табий совутгичлар ишлаб чиқариш бўйича ўз ишлаб чиқариш қувватларини йўлга қўйиш имконияти пайдо бўлади, бу эса қўшимча яшил иш ўринларини яратади. Шунингдек импорт қилинадиган товарлар рўйхатини камайтириш экспорт қилинадиган товарлар рўйхатини кўпайтириш ва шунга мувофиқ валюта маблағларини тежаш нуқтаи назаридан фойда кўради.

БМТнинг узоқ масофалардаги трансчегаравий ҳаво ифлосланиши тўғрисидаги конвенцияси

Ўзбекистон Республикаси трансчегаравий ҳаво ифлосланиши соҳасидаги барча халқаро тадбирларда иштирок этмоқда ва айни пайтда Ўзбекистон Республикасини мазкур конвенцияга қўшилишнинг мақсадга мувофиқлиги масаласи ишлаб чиқилмоқда.

1979 йилда қабул қилинган БМТнинг Европа иқтисодий комиссияси (ЕИК) нинг узоқ масофаларидаги трансчегаравий ҳаво ифлосланиши тўғрисидаги Конвенция ҳаво ифлосланишига қарши курашда қўшма ҳаракатлар учун замин яратди. Конвенция ҳаво ифлосланишини ва унинг минтақавий таъсирини ўрганиш ва мониторинг қилиш бўйича саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштиришни ҳамда эмиссияларни камайтириш стратегиясини ишлаб чиқишни таъминлайдиган асосий халқаро битимлардан биридир.

Конвенция асосий ҳусусиятга эга бўлиб, унда умумий характердаги мажбуриятлар белгиланади, - ҳамкорлик қилиш, трансчегаравий ҳаво ифлосланишига олиб келадиган зарарли моддалар эмиссиясини камайтириш, ахборот билан таъминлаш ва алмашиш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш. Ушбу вазифаларни бажариш учун Конвенция томонлари биргаликда амалга ошириш лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишга ёрдам бериш учун Конвенция Котибиятига, халқаро фондларга ва ташкилотларга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

Конвенция конвенциялар билан тенг кучга эга бўлган протоколлар деб аталадиган махсус битимлар орқали ифлослантирувчи моддаларни назорат қилишнинг аниқ чора-тадбирлари бўйича музокаралар жараёнини ўз ичига олади. Шунингдек, у атмосферага эмиссияларни камайтириш бўйича минтақавий стратегияларни тадқиқ қилиш, мониторинг қилиш ва ривожлантириш бўйича саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштиради.

Ушбу ҳужжат мажбурий ҳуқуқий кучга эга протоколларни ишлаб чиқиш орқали муайян ифлослантирувчи моддаларнинг эмиссиясини чеклаш учун асос яратди. 1984 йилдан буён саккизта протокол қабул қилинди. Протоколлар олтингугурт (олтингугурт диоксиди), азот оксиди, учувчи органик бирикмалар (ВОC), оғир металлар ва чидамли органик ифлослантирувчи моддалар (СОС) эмиссиясини ва трансчегаравий оқимларини камайтиришга қаратилган. Бир протокол, кучга киргунга қадар, оксидланишни, эутрофикатсияни ва сирт озон ҳосил бўлишига олиб келадиган олтингугурт диоксиди, азот оксиди, аммиак ва ВОC эмиссиясини камайтиришга қаратилган.

Айни пайтда Ўзбекистон Республикасини БМТ ЕИК Конвенциясига "узоқ масофаларга ҳаво трансчегаравий ифлосланиши тўғрисида" ги (КТСВБР) қўшилиш мақсадга мувофиқлиги масаласи фаол иш олиб бормоқда. Ўзбекистон Республикасини ушбу Конвенцияга қўшишнинг мақсадга мувофиқлигини ўрганиш якунлари бўйича таҳлилий эслатма тузилди, бу эса тегишли вазирлик ва идораларга фикр олиш учун белгиланган тартибда йўналтирилади. Шу билан бирга, ушбу Конвенцияга Ўзбекистон Республикаси қўшилишининг мумкин бўлган молиявий-иқтисодий ёки бошқа оқибатларини баҳолаш зарурлиги тўғрисида музокаралар олиб борилмоқда.