O‘zbekiston o‘rmonlari Sibirning tayga butazorlari va Rossiya siyrak o‘rmonlariga o‘xshamaydi. O‘rmonlarimizning daraxtlari asosan baland tog‘ yonbag‘irlarida va tog‘ daryolari vodiylarida joylashgan. Ayrim joylardagina u tekisliklarga yoyiladi, dushman sanaladi.
Toshkent viloyati Burchmulla o‘rmon xo‘jaligi G‘arbiy Tyan-Shan tizmalarida joylashgan bo‘lib, undagi iqlim sharoitlari 70 dan ziyod turdagi daraxtlar va taqriban 80 turdagi butalarning tabiiy o‘sishi uchun qulaydir. Ammo, o‘rmon xilma-xilligini saqlash uchun tezkor choralar ko‘rilmasa, uni zararkunanda hasharotlar halok qilishlari mumkin. Zero ba’zi yillarda, ekspertlar hisoblariga ko‘ra, ular hosilning 40-45 foizigacha zarar yetkazadi.
|
Oqsarsoy daryosi havzasidagi yong‘oq o‘rmonlarining umumiy ko‘rinishi |
Avvallari daraxtlar zararkunandalari va o‘rmon kasalliklariga qarshi dustli tutun portlatgichlar yordamida kurashilardi. Bunday uslub yaxshi samara berardi. Lekin ekologik sabablarga ko‘ra qo‘llashga nomaqbul bo‘lib chiqdi, chunki bunda nafaqat zararkunandalar, balki foydali hasharotlar ham qirilib ketardi. O‘rmon «dushman»lariga qarshi kurash tizimini samarali yo‘lga qo‘yish uchun BMTTDning «Global ahamiyatga ega bioxilma-xillik uchun muhim asosiy tog‘ mintaqalarida tabiiy resurslardan barqaror foydalanish va o‘rmonlarni boshqarish» loyihasi bilan hamkorlik qilishga qaror qilindi.
Toshkent davlat agrar universiteti olimlari bilan birgalikda bo‘lajak laboratoriyaning jihozlarga ehtiyojini o‘rganish ishlari o‘tkazildi, xodimlar uchun o‘quv seminarlari tashkil etildi. Loyiha doirasida, tender asosida, jihozlar va inventar sotib olindi, bu daraxt va buta ekinlarining zararkunandalariga qarshi kurashish uchun entomofaglar (daraxtlarni himoya qilishning biologik vositalari) ishlab chiqarish bo‘yicha 10 ming gektarga mo‘ljallangan namunaviy biolaboratoriyani yaratish imkonini berdi.
|
O‘rmon xo‘jaligi korxonasining o‘rmonni muhofaza qilish va muhofaza qilish bo‘yicha muhandisi tomonidan o‘rmon patologik tekshiruvi paytida zararlangan yong‘oq o‘rmonlarini tekshirish. |
|
Butalar va yong‘oq daraxtlaridan zararkunandalarga tuxum qo‘yishni yig‘ish |
Ushbu bosqichda biolaboratoriya uchun G‘azalkent shahrida umumiy maydoni 303 kv. metrli ikki qavatli bino ajratilgan. Laboratoriyada tabiiy muhitda o‘rmonlarda mavjud zararkunandalarni yeb bitiruvchi va bu bilan ular sonini qisqartiruvchi entomofaglarni ko‘paytirish boshlandi. Bunday «qotillar»ni o‘rmonlarga, o‘rmon xo‘jaligi bog‘lariga, fermer xo‘jaliklariga va mahalliy aholi tomorqalariga tarqatadilar, bu baland tog‘ hududlarida mavjud tabiiy o‘rmonlarni sog‘lomlashtirish imkonini beradi. Mutaxassislar hisoblashlaricha, namunaviy biologik laboratoriyani tashkil etish ham o‘rmon uchun foydali hasharotlar, ham zararkunandalar sonini nazorat qilib borishga yordam beradi.
Eslatib o‘tamiz, Bo‘stonliq tumani o‘rmonlari 44,2 ming gektardan ziyod maydonni egallaydi, unda bog‘lar va mevali o‘rmon ekinlari o‘sadi. Biolaboratoriya tashkil etilishidan o‘rmon, fermer va dehqon xo‘jaliklari yutadilar, shuningdek, zararkunandalarga qarshi entomofaglar qo‘llanishi talab etiladigan uy ekinlariga ham foydali bo‘ladi. Bo‘lajak biolaboratoriya tajribasi boshqa o‘rmon xo‘jaliklarida ham qo‘llaniladi.
Davlat ekologiya qo‘mitasi/GEF/BMTTDning keng ko‘lamli «Global ahamiyatga ega bioxilma-xillik uchun muhim asosiy tog‘ mintaqalarida tabiiy resurslardan barqaror foydalanish va o‘rmonlarni boshqarish» loyihasi 2017 yildan buyon faoliyat yuritadi va O‘zbekistonning bioxilma-xillikka boy baland tog‘lardagi ekotizimlarida tabiiy resurslarni saqlash va ulardan barqaror foydalanishda yordam beradi.
Davlat ekologiya qo‘mitasi
Matbuot xizmati
