Tog‘li hududlarda dunyo aholisining 15% yashaydi. Dunyo biologikxilma-xilligi kontsentratsiyasi maydonlarining yarmi tog‘larda joylashgan. Dunyo aholisining taxminan yarmining farovonligi tog‘ tizmalari tarkibidagi suv, oziq-ovqat va energiya manbalariga bog‘liq.

Ammo ularning barchasi iqlim o‘zgarishi, yerlarning buzilishi, haddan tashqari ekspluatatsiya va tabiiy ofatlar tufayli xavf ostida. Tog‘lar yer yuzining deyarli 27 foizini egallaydi. Tog‘larni muhofaza qilishni ta’minlamay turib, biz barqaror iqtisodiy rivojlanishga erisha olmaymiz. Ular nafaqat tog‘li hududlarda yashovchi 1,1 mlrd odam uchun tirikchilik manbai bo‘lib, balki bilvosita ular atrofdagi hududlarda yashovchi milliardlab odamlarga foydali ta’sir ko‘rsatmoqda.

Iqlim o‘zgarishi tog‘larning holatiga eng yomoni ta’sir qiladi. Tog‘larda yashovchilar eng ko‘p ochlik va qashshoqlikdan aziyat chekmoqda. Haroratning ko‘tarilishi natijasida muzliklarning erishi vodiylarda ofatlarga tahdid solmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarning tog‘li aholisining har uchinchi aholisidan biri oziq-ovqat xavfsizligi xavfiga duch keladi.

2020 yil mavzusi: Tog‘ biologikxilma-xilligi

Noyob relef, iqlim va tog‘larning izolyatsiyasi turli xil hayot shakllari uchun sharoit yaratdi.Biologikxilma-xillik turli xil ekotizimlarni, turlarni va genetik resurslarni o‘z ichiga oladi va tog‘larda ko‘plab element turlar mavjud. Balandligi, yon bag‘irlari va tosh toshlari jihatidan hilma-xilligi har xil qimmatli ekinlarni yetishtirish, bog‘dorchilik va chorvachilik uchun imkoniyatlar yaratadi.

Masalan, Pokistondagi tog‘li chorvadorlar genetik jihatdan qimmatli chorvachilik resurslariga ega, ular iqlim o‘zgarishiga moslashishga yordam beradigan kasalliklarga chidamlilik kabi hususiyatlarni namoyish etadi. Tog‘li yerlarning deyarli 70% yaylov uchun ishlatiladi va shunga mos ravishda go‘ng beradi, bu tuproq unumdorligini oshiradi. Chorvachilik nafaqat sut, sariyog‘ va go‘sht kabi oziq-ovqat mahsulotlarini, balki kashmir jun kabi qimmatbaho mahsulotlar bilan ham ta’minlaydi.

Biroq, iqlim o‘zgarishi, dehqonchilikning barqaror bo‘lmagan amaliyoti, tog‘larni qazib olish, daraxtlarni kesish va brakonerlik tog‘ biologikxilma-xilligiga katta zarar yetkazmoqda. Bundan tashqari, yerdan foydalanish va yer qoplamining o‘zgarishi va tabiiy ofatlar bioxilma-xillikning yo‘qolishini tezlashtiradi va atrofni tog‘li jamoalar uchun mo‘rt va beqaror qiladi. Ekotizimning tanazzulga uchrashi, tirikchilikning yo‘qolishi va tog‘larga ko‘chib o‘tishi madaniy urf-odatlar va avlodlar davomida bioxilma-xillikni qo‘llab-quvvatlab kelgan qadimgi an’analardan voz kechishga olib kelishi mumkin.

Tog‘ biologikxilma-xilligini barqaror boshqarish tobora ko‘proq global ustuvor vazifa sifatida e’tirof etilmoqda. 2002 yil BMT tomonidan Tog‘lar yili deb nomlanib, o‘sha yilning 20 dekabr kuni BMT Bosh Assambleyasining 57-sessiyasida qabul qilingan rezolyutsiyaga muvofiq, 11 dekabr Xalqaro tog‘lar kuni deb e’lon qilingan.

Asosiy ma’lumotlar:

Xalqaro tog‘ kuni 1992 yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Atrof-muhitni muhofaza qilish va rivojlantirish bo‘yicha konferentsiyasida 21-kun tartibi qabul qilinib, uning 13-bobi «Zaifekotizimlarni boshqarish: tog‘larni barqaror rivojlantirish» deb nomlangan bo‘lib, tog‘ tarixida muhim voqea bo‘ldi.

Tog‘larning roliga bo‘lgan e’tiborning kuchayishi BMT Bosh Assambleyasini 2002 yilni BMTning Xalqaro tog‘lar yili deb e’lon qilishga undadi. Shu munosabat bilan BMT Bosh assambleyasi 11-dekabrni Xalqaro tog‘lar kuni sifatida belgilab qo‘ydi. FAO ushbu kunga tayyorgarlik ko‘rish va uni amalga oshirish uchun global markaz hisoblanadi. Ushbu jarayonni xalqaro miqyosda muvofiqlashtirish uchun O‘rmon xo‘jaligining suv va tog‘larni boshqarish dasturi javobgardir.

Navoiy viloyati Ekologiya boshqarmasi
Axborot xizmati

Davlat ekologiya qo‘mitasi
Matbuot xizmati